SİNEARKEOLOJİ: ERKEN DÖNEM KÜRT SİNEMASI

Kürt sinemasının tarihsel serüveni, Kürt kimliğinin, kültürel dinamiklerinin ve toplumsal yapısının sinemada görünür hale gelmesi, sinema sanatının Kürt toplumuyla buluştuğu ilk dönemlere kadar uzanır. Bu bağlamda, Ekim Devrimi sonrası Sovyetler Birliği’nde, özellikle Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde çekilen filmler, Kürt sinemasının doğuşunu simgeler. Bu filmler, Kürt halkının kültürel anlatılarını sinema perdesine taşıyan ilk örneklerdir ve aynı zamanda Kürt sinemasının temellerini atan yapıtlar olarak kabul edilir. Kürt sinemasının tarihsel gelişimi, Kürt kimliğinin sinema aracılığıyla ifade edilmesi ve bu alanda atılan ilk adımlar, kültürel hafıza ve kimlik inşası açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, Kürt sinemasının ilk örnekleri olarak kabul edilen filmler, sadece sinema tarihinin değil, aynı zamanda Kürt kültürel ve sosyal tarihinin de önemli bir parçasını oluşturur. Bu erken dönem filmleri, Kürt halkının sosyal yapısını, geleneklerini ve kültürel dinamiklerini yansıtan ilk sinema eserleri olarak kabul edilir.

Kürt sinemasının ilk filmlerine, Ekim Devrimi sonrasında kurulan Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde rastlıyoruz. Bu dönemde çekilen filmler, Kürt kimliğinin sinema aracılığıyla görünür hale gelmesini sağlamış ve Kürt halkının sosyal, kültürel ve siyasi meselelerini gündeme getirmiştir. Kürt sinemasının ilk örnekleri olarak kabul edilen filmler, 1926 yapımı Zare ve 1933 yapımı Yezidi Kürtler filmleridir. Bu filmler, Kürt toplumunun geleneksel yapısını, kadınların rolünü, namus kavramını ve ağalık sistemini konu alarak, Kürt halkının yaşamını ve sosyal dinamiklerini ele almıştır. Yine bu filmler, Kürt toplumunun sosyal gerçekliğini ve bu toplumun karşılaştığı zorlukları ele alırken, aynı zamanda Kürt kimliğinin sinema aracılığıyla keşfedilmesine de olanak tanımıştır. Bu filmler, sadece Kürt sinemasının ilk adımları olmakla kalmayıp, aynı zamanda Kürt halkının kültürel ve toplumsal meselelerine dair ilk sinemasal anlatımları sunar.

Zare filmi, Kürt sinemasının ilk örneği olarak kabul edilmekle birlikte, aynı zamanda Kürt edebiyatının sinemaya ilk uyarlamasıdır. 1926 yılında Ermenistan sinemasının kurucusu olan Hamo Beknazaryan tarafından çekilen film, Kürt toplumunun geleneksel yapısına dair derin bir bakış sunar. Filmin senaryosu, Ermeni harflerini temel alarak ilk Kürt alfabesini hazırlayan Hakob Gazaryan tarafından kaleme alınmıştır ve Kürt edebiyatında yer alan Zare'nin Kaderi adlı kısa öyküye dayanır. Bu filmde, köylü bir kız olan Zare ile çoban Seydo arasındaki duygusal ilişki ve bu ilişkiye karşı çıkan köyün ağası Temur Bey'in hikayesi anlatılır. Zare'nin, sinema tarihindeki önemi sadece Kürt sinemasının ilk filmi olmasından değil, aynı zamanda Kürt kadınlarının sinemada ilk kez görünür hale gelmesinden kaynaklanır. Film, kadının toplum içindeki yerini ve namus kavramını sorgulayan bir yapıya sahiptir. Bu yönüyle Zare, Kürt toplumunun geleneksel yapısını eleştiren ve kadının özgürlüğünü savunan bir film olarak dikkat çeker. Filmin yönetmeni Hamo Beknazaryan, Kürt köylerini ziyaret ederek, Kürt halkının yaşam biçimini ve kültürel pratiklerini yerinde incelemiş, bu bilgiler ışığında filmi çekmiştir. Film bu özelliği ile otantik bir Kürt yaşamı portresi sunar. 

Yezidi Kürtler filmi ise Kürt toplumunun farklı bir kesimine, Yezidi Kürtlerine odaklanır. Bu filmde, Yezidi inancı ve bu inancın Kürt toplumu içindeki yeri işlenir. Film, Kürt kültürünün zenginliğini ve çeşitliliğini gözler önüne sererken, Yezidi Kürtlerinin yaşam biçimlerini ve inançlarını sinema perdesine taşır. 

1948 ve 1959 yıllarında çekilen, Sovyet Ermenistanı Kürtleri ve Ermenistan Kürtleri adlı filmler, Sovyetler Birliği'nin ideolojik projelerinin bir parçası olarak ortaya çıkmıştır. Bu filmler, Sovyet ideolojisinin bir yansıması olarak Kürt ve Ermeni halkları arasındaki dostluğu vurgular ve devrimin bu halklar üzerindeki olumlu etkilerini anlatır. Sovyetler Birliği’nin, Kürt halkını kendi ideolojik çerçevesi içinde şekillendirme çabası, bu filmlerde açıkça görülür. Filmler, Kürt halkının Sovyet ideolojisi doğrultusunda yeniden inşa edilmesini destekleyen araçlar olarak kullanılmıştır. Bu filmler, Sovyetler Birliği’nin ulusal politikalarının bir parçası olarak çekilmiş olsa da, Kürt sinemasının gelişimine katkıda bulunmuş ve Kürt kültürünün sinemada yer bulmasına olanak sağlamıştır. Bu dönemde üretilen filmler, Kürt kimliğinin sinemada ilk kez bu kadar geniş çapta ele alındığı eserler olarak dikkat çeker.

Kürt sinemasının ilk örnekleri, Kürt kültürünün sinemada ilk kez temsil edilmesini sağlamakla kalmamış, aynı zamanda bu kültürel mirasın gelecek nesillere aktarılmasına da katkıda bulunmuştur. Zare ve Yezidi Kürtler gibi filmler, Kürt halkının kültürel hafızasında önemli bir yer tutar ve Kürt sinemasının temellerini atan eserler olarak değerlendirilir. Bugün, Kürt sineması dünya çapında tanınan ve takdir edilen bir alan haline gelmiştir. Bu başarının temelleri ise, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti’nde atılmış ve Kürt sinemasının ilk adımları bu dönemde atılmıştır. Bu nedenle, Kürt sinemasının gelişim sürecini anlamak için, bu erken dönem filmlerini ve bu filmlerin yönetmenlerini iyi anlamak gerekmektedir.